گفتگویی با خبرگزاری فرهنگ رضوی

خیلی از واژه‌ها جای‌شان در شعر اهل بیت(ع) نیست

 

 

 

 

«شعر رضوی، امروز بیشتر بر محور عشق و محبت به امام رضا (ع) می‌چرخد»

یکی از بانوان شاعر کشور، عشق و ارادت به اهل بیت (ع) را به عنوان مهم‌ترین مولفهٔ سرودن شعر رضوی بیان کرد.

حسنا محمدزاده در گفت و و گو با خبرگزاری فرهنگ رضوی افزود: تا زمانی که عشق و ارادت به اهل بیت علیهم السلام نباشد، هرقدر هم که شاعر تصمیم به نوشتن بگیرد و دربارۀ زندگی اهل بیت (ع) مطالعه کند نهایتا به نظم می‌رسد و اثرش آن هسته و ریشه‌ای را که باید در وجود یک شعر باشد تا مخاطب را به خود جذب کند، ندارد. او ضمن تاکید بر این مطلب، مطالعهٔ آثار معتبر تحقیقی و پژوهشی را به عنوان مولفهٔ دیگر سرایش شعر رضوی بیان کرد.

محمدزاده شعر را در عرصه‌هایی چون مذهب و دفاع مقدس، به عنوان رسانه‌ای پیشرو معرفی نمود.

شاعر مجموعه‌ شعر «زیر هر واژه آتشفشان است» درباره ویژگی های شعر رضوی گفت: « به غیر از بیان زندگی امام رضا (ع)، سرودن اتفاقات سادۀ حرم که به خاطر نگاه امام رضا(ع) هست؛ مثلا شفا گرفتن یک بیمار و فرزنددار شدن یک مادر نازا؛ وقتی شعر می‌شود خیلی موثرتر از نگاه اولیه به این اتفاق است. چرا که شاعر با ظرافت خاصی به آن نگاه می‌کند که شاید عموم مردم از این زاویه به آن توجه نکرده باشند.»

شاعر مجموعه شعر «قفس تنگی» با اشاره به استفادهٔ صحیح واژگان در شعر آیینی و گفت: «متاسفانه بعضی شعرا که تجربۀ کمتری دارند یا آنکه خیلی به این مساله اهمیت نمی‌دهند، خیلی از واژه‌ها را به شعر اهل بیت وارد کرده‌اند که موقع خواندن، این سوال را در ذهن ایجاد می‌کند که این واژه یا ترکیب چطور وارد شعر اهل بیت(ع) شده است.»

محمد زاده جشنواره‌ها را در شناساندن مسیر به شاعران جوان، مفید و موثر دانست و افزود: «برگزیدگان می‌توانند از حضور شاعران پیشکسوت استفاده کنند و سوالاتی را که دارند بپرسند. چه بسا به سرودن شعر برای اهل بیت بیشتر علاقمند شوند و در این مسیر بیشتر قدم بردارند.»
مشروح این گفت و گو به زودی منتشر  می شود.

 

 

 «شعر رضوی، امروز بیشتر بر محور عشق و محبت به امام رضا (ع) می‌چرخد.»

 

 

 

*به نظر شما شعر سرودن برای امام رضا(ع) و سایر معصومین(ع) نیاز به چه پیش‌درآمدهایی دارد؟

 

من فکر می‌کنم اولین و مهم‌ترین گزینه‌ای که در سرودن برای اهل بیت نیاز هست عشق، و مهم‌تر از آن ارادتی‌ست که باید در وجود شاعر باشد. تا زمانی که عشق و ارادت به اهل بیت علیهم السلام نباشد، هرقدر هم که شاعر تصمیم به نوشتن بگیرد و دربارۀ زندگی اهل بیت (ع) مطالعه کند نهایتا به نظم می‌رسد و اثرش آن هسته و ریشه‌ای را که باید در وجود یک شعر باشد تا مخاطب را به خود جذب کند، ندارد. البته ممکن است آن شعر در دوره‌ای کوتاه، عده‌ای از مخاطبان را هم به خودش جذب کند و شاید درچند جشنواره هم برگزیده شود اما ماندگار نمی‌شود. در مرحلۀ دوم شاعر باید نسبت به زندگی اهل بیت علیهم السلام اطلاعات و آگاهی لازم را داشته باشد. به طور مثال دربارۀ زندگی امام حسین(ع)، واقعۀ عاشورا و مصائبی که بر حضرت زینب (س) وارد شده، اکثر ما  دست کم در جلسات روضه ی ایام محرم چیزهایی شنیده ایم اما این شنیده ها کافی نیست چرا که شاید خیلی از آنها مقداری از واقعیات فاصله داشته باشد، یا حتی به خرافات نزدیک شده باشد.از آنجا که متاسفانه برخی از مداحان برای شور دادن به جلسات و چه بسا از سر خیرخواهی ناخودآگاه به این  خرافات دامن می‌زنند. و مسایلی را بیان می کنند که در مقتل های معتبر سندیت ندارد . اما شاعر نباید در بیان خود به اطلاعات افراد ناآگاه تکیه کند. مثلا اگر می‌خواهد دربارۀ امام حسین (ع) اثری بیافریند باید مقتل و کتاب‌های معتبری را که در این زمینه هست مطالعه کند و اطلاعاتش را از آن منابع به دست آورد. در زمینۀ سایر معصومین نیز می‌تواند زندگینامه‌ و احادیث و سخنانشان را مورد بررسی قرار دهد و حاصل پیوند همه ی اینها با محبت وجودی اش نسبت به اهل بیت (ع) را در شعر منعکس کند البته ناگفته نماند که شعر باید در ناخودآگاه شاعر شکل پذیرد به عبارت ساده تر شعر باید به سراغ شاعر بیاید مواردی هم که گفته شد بعد از همین جرقه ی اولیه و برای تکامل آن اهمیت پیدا می کنند .

 

*نظرتان در مورد شعر رضوی چیست ؟ آیا موافقید که شعر سرودن برای امام رضا(ع) ظاهرا برای ما ایرانیان قدری متفاوت از ائمه دیگر است؟

شعر رضوی به عنوان یکی از شاخه های پر مخاطب شعر اهل بیتی ، امروز بیشتر بر محور عشق و محبت به امام رضا (ع) می‌چرخد و به علت علاقه  و ارادت  وافر ایرانیان به حضرت علی ابن موسی الرضا (ع) در بین مردم جایگاه ویژه ای دارد . شعرها گاهی بیان کننده ی معجزاتی ازامام رضا (ع) هستند که حاصل چشمدیدهای عینی شاعر و شنیده هایش در این زمینه اند  . و گاهی حاصل  درد دل هایی با آقاست که خیلی هم شخصی نیستند و می توانند درد دل طیف وسیعی از عاشقان امام رضا(ع) باشندو گاهی مسائل دیگر ...من معتقدم  اگرچه ترویج فرهنگ رضوی و آشنایی با سیره ی امام هشتم (ع) از محاسن شعرهای رضوی ست اما به آسیب شناسی شعر رضوی هم به علت اهمیت موضوع باید بیشتر پرداخته شود .

 

 

*منظورتان از آسیب شناسی در این حوزه چیست ؟

 

یکیاز آسیب هایی که می توان برای سروده های رضوی برشمرد همان گونه که قبلا هم عرض کردم کم آگاهی سرایندگان از سیره ی عملی اهل بیت است و اولین نکته ای که در این میان ، نظر منتقدان را به خود جلب می کند سطحی نگری در میان اشعار است که باعث شده تعدادی از آثار از وصف ابراز و علاقه به امام هشتم فراتر نرفته اند گرچه بیان احساسات سبب خلق اشعار پرشوری می شود اما این دست شعرها از محتوا و در نهایت پیامی که باید شعر، رسالت رساندن آن را به دوش بکشد غافل شده اند .

 

از دیگر آسیب ها اکتفای شاعر به منابعی ست که سندیت لازم را ندارند و دیگری دایره ی واژگانی محدود در این سروده هاست که اغلب به کبوتر ، گلدسته ، صحن ، حرم ، گنبد طلا ، پنجره فولاد و واژگانی از این جنس ختم می شوند گویا شاعر خود را به فضای حرم محدود کرده و به دیگر موضوعات نمی پردازد

 

و همینطور می توان به نداشتن تنوع لازم در شعر ها به عنوان آسیبی جدی نگاه کرد به این منظور که روش های پرداختن به سیره ی رضوی در بین شاعران کم و بیش شبیه هم است و کمتر نگاه های جدید و زوایای دید متفاوت و پرداخته نشده در آن به چشم می خورد از جمله نبودن تشبیهات و استعارات نو ، لحن و فضای بیان متفاوت و طرح موضوعاتی که کمتر به ان پرداخته شده و  ....

 

*به نظر شما شعر در انتقال فرهنگ رضوی به مخاطب چگونه موثر است؟

 

شعر به خاطر ظرافت‌های خاصی که دارد همواره زبان جامعه بوده است. و در مقایسه با کلامی که ساده بیان می‌شود می‌تواند تاثیرگذاری فوق العاده ای داشته باشد. شاید به همین دلیل است که در همۀ عرصه‌ها مانند مذهب ، مقاومت و مسائل ریز و درشت اجتماعی و ... همواره شعر پیشقدم بوده وزبان برنده تری داشته و زودتر از دیگرسلاح ها  به کمک آمده است . شعر رضوی هم از این اثر گزاری شگرف مستثنی نیست البته به شرطی که به ظرفیت های آن همه جانبه توجه شود . چرا که شاعر این توان را دارد که از زاویه ای متفاوت به دنیا نگاه کند و به کشف هایی برسد که شاید دیگران از آن غافل باشند و همین می تواند سبب جذابیت و تاثیر گذاری بیشتر شعر شود  طبعا به دنبال همین مساله، هرجا که شاعر بخواهد از مصائب  اهل بیت(ع) بسراید ویا مدح شخصیت آنها را بگوید هم می تواند اثر متفاوت تری خلق کند .

 

*منظورتان از زاویۀ دید متفاوت شاعر چیست؟ این زاویه دید حدودی هم دارد؟

 

نگاه متفاوت از معرفت متفاوت حاصل می‌شود. اینکه ما به دنبال چه هستیم ؟ از دنیا چه می خواهیم ؟ هدفمان از زندگی چیست؟ هدفمان از شعر سرودن چیست ؟ بزرگان ما برای سرایش اشعارشان چه سیر و سلوکی داشته‌اند و ما  در چه احوالاتی سیر می‌کنیم؟ چه مواقعی شعر به سراغ ما می آید ؟ چه مواقعی ما به سراغ شعر می رویم ؟ تا چه اندازه به این نکته رسیده ایم که هر چه ارتباط شاعر با عالم بالا و منبع الهام قوی تر باشد بهتر می سراید ؟  و ده ها و ده ها سوال دیگر که تلاش برای پاسخشان ناخودآگاه زاویه ی دید شاعر را متفاوت می کند . یک شاعر باید از زاویه ی وسیع تری به دنیا بنگرد و افق های دورتری را در چشم اندازش داشته باشد .
شعر در فضای ناخودآگاه شکل می‌گیرد و این از مصیبت‌های شعر جوان است که ناخودآگاه در اشعارشان یا شکل نمی‌گیرد یا آن‌که به صورت ناقص شکل می‌گیرد. در نتیجه بیشتر مضمون‌ها، سرایشی شبیه به هم دارند. من به سلوک شاعرانه اعتقاد دارم و معتقدم که بسیاری از شاعران بزرگ دنیا هم همین شیوه را در سرایش اشعار ناب‌شان تجربه کرده‌اند.

 

و اما حد این زاویه از دیدگاه من بی نهایت است همان بینهایتی که فقط معصومین و عرفا درکش کرده اند . یاد دوبیت معروف سلطان سخن سعدی افتادم :

 

رسد آدمی به جایی که به جز خدا نبیند   

 

بنگر که تا چه حد است مکان آدمیت  

 

به حقیقت آدمی باش وگرنه مرغ باشد

 

که همین سخن بگوید به زبان آدمیت

 

..........

 

*اصولا شاعر آیینی در قبال سرودن اثر خود به چه تعهداتی باید پایبند باشد؟

 

یکی از تعهدات شاعر در این زمینه  دقت در انتخاب واژه‌هاست. اینکه ما هر واژه‌ای را نمی‌توانیم وارد شعر اهل بیت کنیم. شاید هنگام سرودن شعر در سایر زمینه ها به عنوان مثال اشعار اجتماعی و مسائلی که در جامعۀ امروزمان با آن مواجه می شویم و قلم به دست می گیریم و می نویسیم و...محدودیت واژگانی نداشته باشیم . مسلما وقتی شعری آزاد با موضوعات روزمره می‌نویسیم دایرۀ واژگانی ما گسترده‌تر است و خیلی راحت‌تر می‌توانیم کلمات را به عرصه ی شعر وارد کنیم ؛ اما وقتی می‌خواهیم برای اهل بیت بنویسیم این واژه‌ها باید از فیلتر خاصی رد شوند و هر کلمه‌ای این قابلیت را ندارد که به شعر اهل بیت وارد شود. بلکه باید ارزش و توانایی بیان کردن مطالبی که در شان اهل بیت هست را داشته باشند و بعد وارد شعر شوند. متاسفانه بعضی شعرا خیلی به این مساله اهمیت نمی‌دهند، و دیگر وسواس و دقت در محتوای شعر است که پر مغز باشد و به سطحی نگری دامن نزند.

 

*شاید این سئوال برای بعضی ها ایجاد شود که مگر پیدا کردن واقعیات و خواندن تاریخ کار شاعر است؟

چرا که نه ...کسی که قلم به دست می گیرد و می نویسد و قرار است محتوایی خاص را با هنرش که همان شعر است  به دیگران انتقال دهد اگر مطالعه ی دقیق و کافی نداشته باشد باید به چه منبع و پشتوانه ای اتکا کند که سخنش به سمت پوچی نگراید ؟

 

*غیر از گزارش ها و روایات تاریخ، دانستن احادیث امامان تاثیری در خلق یک اثر دارد؟

بله مسلما ...این همان چیزی ست  که در زمینه ی پیام شعرمی تواند موثر باشد .  پیام ، در واقع نتیجه ای ست که مخاطب  بعد از خواندن یک اثر می توان بگیرد  که ممکن است هشداری برای به فکر فرورفتنمان باشد و یا درسی مهم برای زندگی  . چه بسا این پیام ، چکیده ای از درس های اخلاقی و احادیث معصومین باشد که در اثر مطالعه ی شاعر در شعر  منعکس شده است و بی شک این دست مطالعات  خالی از لطف نخواهد بود

 

*روند برگزاری جشنواره‌های شعر بین المللی امام رضا (ع) را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

 

مسلما برگزاری جشنواره شعر رضوی به منظور شناساندن فرهنگ اهل بیت (ع) و انتقال مفاهیم و آموزه‌های فرهنگ رضوی از طریق شعر،به اقشار مختلف مردم و بالاخص جوانان در طول سال های متمادی نقش موثری داشته است و به عنوان یکی از ابزارهای تأثیرگذار و منتقل کننده مفاهیم، به عموم مردم بوده وانشالله خواهد بود اما می‌توان گفت که ورود بخشی از آسیب‌هایی که در موردشان صحبت کردیم هم می تواند نتیجه وجود جشنواره و تلاش برای  برگزیده‌ شدن  باشد، به این معنی که شعر رضوی در برخی موارد دستخوش کوششی شدن و غفلت از محتوا شده است

 

*تاثیر اینگونه جشنواره‌ها را در آگاهی‌بخشی به مخاطب چگونه می‌بینید؟

 

 بیشترین تاثیر جشنواره‌ها در کنار اثر پذیری عموم مردم و آگاهی از سیره ی اهل بیت ، برای شاعران و نوقلمانی‌ است که هنوز مسیر اصلی شعر خود را پیدا نکرده‌اند . قلمی در دست دارند و ذوقی برای سرودن  و شاید آن را با جلسات ادبی گوناگون و مطالعات منسجم تقویت کرده‌ باشند اما هنوز راهشان را پیدا نکرده‌اند و نمی‌دانند چگونه انگیزۀ خود را تقویت کنند و به چه مسائلی برای نوشتن اهمیت دهند. به عبارت دیگر نیاز به تربیت ذهنی و مسیریابی دارند .

 

*یعنی جشنواره‌ها در مسیریابی شاعران موثرند؟

 

 بله  بی تاثیر نیستند البته این مساله کاملا به خود شاعران جوان بستگی دارد . وقتی شاعران جوان به عنوان برگزیده وارد جشنواره‌ ای می شوند جدای از اینکه تشویق می شوند و دیده شدن اثرشان تاثیر مهمی در ادامه ی راهشان دارد با تعدادی از شاعران پیشکسوت‌ و اساتید هم آشنا می‌شوند. دیگر شعرهای برگزیده را هم که بی شک هرکدام در جایگاه خود ارزشمند هستند را  می شنوند حتی در حاشیه‌های بعضی  جشنواره‌ها گاها کارگاه‌هایی برگزار می‌شود که کمک‌کننده است. این کارگاه‌ها هم که نباشد شاعران جوان می توانند از حضور اساتید و فرصت پیش آمده  استفاده کنند و سوالاتی را که دارند بپرسند.که همه ی این ها در پرورش انگیزه و مسیر یابی شاعران جوان موثر است . اما متاسفانه اکثرا  در این گونه فرصت ها فقط به دنبال این هستند که شعرشان را بخوانند و حتی گاهی به اشعار یکدیگر هم توجهی نمی کنند . پرسش و پاسخ به معنای واقعی اش وجود ندارد و به دنبال طرح مباحث علمی نیستند و حتی دیده می شود که جایگاه استاد و پیشکسوت برایشان شناخته شده نیست و با انتشار یک اثر خودشان را از راهنمایی اساتید بی نیاز می دانند و بعد از خواندن شعری جویای نظر صاحب نظران نیستند و  واضح است  که در این صورت جشنواره ها و حضور اساتید هم در پرورش و مسیریابی جوانان نقش بسزایی نخواهند داشت .